Merhaba Güzel İnsan
Biz insanlar varoluşumuzda 5 duyumuz ile algılayabiliriz. Bugün ki konumuz tahmin edebileceğiniz gibi koku almanın öneminden bahsedeceğim.
Koku duyumuz hafızada önemli bir rol oynarken, günlük duygularımızında % 75 ini etkilemektedir. Koku molekülleri, her soluk alıp verdiğimizde burnun içine girerek, koku reseptörleriyle etkilişime geçerler. Her birimiz, 10.000 in üzerinde koku molekülünü birbirinden ayırt edebiliriz.Koku reseptörleri,aldıkları bilgiyi limbik sistemindeki, koku alma merkezine iletirler.
Limbik sistem, özellikle duygusal yaşamımızdan sorumlu ve hatıraların oluşumu ile çok ilgilidir.
Limbik sistem, hafıza ve duyguları kontrol etmesinin yanı sıra iştah,sinir sistemi, vücut sıcaklığı, stres seviyesi ve konsantrasyonu etkileyen hormonların salgılanmasını kontrol eden hipofiz bezi ve hipotalamus ile bağlantılıdır. Koku alma sistemi beyinde yer aldığından, hafıza, ruhsal durum, stres ve konsantrasyon ile yakından ilişkilidir.
Duygu İletişimi ve Koku
Kokunun ruhsal durum,hafıza, duygular, eş seçimi, bağışıklık sistemi ve hormonları etkilediği yönünde araştırmalara ve koku ve psikoloji arasındaki bağlantıyı araştıran çalışmalara 2000 yılı sonrasında daha çok görmekteyiz.
Koku ve Bellek
Koku ve bellek arasındaki bağlantı ve bilgilerin bellekten geri getirme aracı olarak kullanılabilmesi, kokunun en önemli özelliği olarak görülmektedir. 2000 yılı ve sonrasında yapılan çalışmalar özellikle; 6-10 yaşlardaki anıların, kokular aracılığıyla otobiyografik bellekten geri getirmede önemli bir uyarıcı olduğunu gösteriyor.Eski anıları geri getirmenin yanında kokuların yeni öğrenilen bilgilerin de ,daha iyi hatırlanmasını sağladığını gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Yapılan bir çalışmada katılımcılara; öğrenilmesi gereken bilgiler ortam kokulandırılarak verilmiş. Aynı günün gecesinde, uyku esnasında aynı kokunun tekrar verilmesi, ertesi gün gerçekleşen toplantıda performansı artmıştır.
Bu durum kokunun pasif olarak dahi bireyde hatırlatıcı bir etki oluşturduğunu göstermektedir ve bilişsel performansda kokunun etkisini ortaya koymaktadır.
Beyinde Koku Nasıl İşlenir?
Beyinde kokuların işlenmesinden sorumlu bölgeye "koku alma soğanı" (İng: "olfactory bulb") denir ve bu bölge, hipokampusun yanında yer alır. Denizatı şeklindeki bu bölgede, beyin zarından gelen tüm bilgiler toplanır. Nörologlar, hipokampusun yeni olaylar için hafıza oluşturmadaki rolünü keşfetmiştir.
Beynin bu bölgesi hasara uğrayan kişiler hatırlamakta zorluk yaşayabilirler. Genellikle yeni öğrenilmiş becerileri ve kişilerin isimleri gibi yeni öğrenilen bilgileri öğrenseler bile bunlara karşı hafıza oluşturamazlar. Buna "epizodik hafıza" denir ve bu hafıza, biraz önce bahsettiğimiz sokakta yürürken burnumuza gelen tanıdık parfüm kokusundan canlanan hafızanın ta kendisidir! Koku alma soğanı, bu hafızanın yanında bulunduğu için, kokular ile anılar arasındaki ilişki çok daha güçlü olmaktadır.
Diğer duyulara kıyasla koku alma duyusunun bu özgün özelliği, doğrudan beynin derinliklerine ulaşmasında yatar. Çünkü diğer tüm duyular öncelikle talamus adlı aktarma merkezine uğrar ve sonradan gerekli beyin bölgesine iletilir. Koku alma duyusu ise talamusa uğramadan, direkt koku alma soğanına gider. Diğer duyuların neden talamusta durakladığı ya da koku duyusunun neden doğrudan koku alma soğanına ulaştığı henüz net değildir; fakat diğer duyuların oluşturduğu sinyallerin beyindeki işlem merkezine koku duyusuna kıyasla daha uzakta olduğunu söyleyebiliriz.
Talamusun sinyal filtreleme görevi olduğu için, bazı görsel, dokunsal ve işitsel veriler burada filtrelenip bilince ulaşmamazlık edebilir; fakat kokuların bilince ulaşmama ihtimali yok denecek kadar azdır. Gerçekten de birçok durumda bir kokuyu artık alamama, beyinde sinyalin filtrelenmesinden ziyade, burnumuzdaki koku reseptörlerinin doygunluğa ulaşarak daha fazla sinyal üretememesindendir.
Koku Alma Soğanı da Hafızaları Depoluyor!
Yeni yapılan çalışmalar, koku hafızasının bu kadar güçlü olmasının nedenlerine daha da güçlü bir ışık tutuyor: Görünen o ki koku alma soğanının piriform korteks adı verilen karmaşık bir yapı, kendi hafıza deposuna sahip olabilir.
Bunu keşfetmek için araştırmacılar, sıçanların beyinlerinde yeni hafıza bağlantıları oluşturabilmek için elektrik atımlarından faydalandılar. Daha önceden yapılan çalışmalar, hipokampus bölgesinde elektrik atımlarıyla uzun dönem hafıza yaratılabileceğini göstermişti. Araştırmacılar, aynı yöntemi kullanarak koku-odaklı piriform kortekste anılar yaratmayı denediler.[4] İlk çalışmalar başarısız oldu.
Piriform korteks, beyindeki birçok farklı bölgeye bağlanan, karmaşık bir yapıdır. Aynı zamanda piriform korteks; duyusal girdiler hakkında yargılara varmayı sağlayan, örneğin dokunduğunuz bir nesnenin yumuşak ve güzel hissettirdiğini, kötü kokan bir yemeği yememeniz gerektiğini belirleyen orbitofrontal korteks gibi üst düzey bilişsel fonksiyonlarla ilişkili kısımlara da bağlanır. Araştırmacılar, orbitofrontal korteksi elektrikle uyardıklarında, piriform kortekste anılar oluşturmayı başardılar.
Sonuç
Özetlemek gerekirse kokuların neden anıları tetiklediğini şu şekilde açıklayabiliriz: Koku alma soğanı, fiziksel olarak amigdala ve hipokampus gibi hafıza merkezleriyle çok yakından ilişkilidir. Ayrıca bazı üst düzey bilişsel bölgelere de doğrudan bağlanarak, kendi üzerinde bazı hafızaları depolayabilmektedir. Tüm bunlar, bir şeyin kokusunu aldığımızda neden hemen bir anının canlandırdığını açıklar.
